Maakplaatsen boost voor digitale geletterdheid

Maakplaatsen boost voor digitale geletterdheid

Openbare bibliotheken en maakplaatsen hóren bij elkaar. “Daar is geen discussie meer over nodig”, stelt Jeroen de Boer, adviseur digitaal burgerschap bij de KB nationale bibliotheek. In een kleine honderd (fysieke) maakplaatsen maken bibliotheken nieuwe technieken voor een breed publiek beschikbaar. Voornamelijk voor onderwijsdoeleinden. En dat is nog maar het begin, verwacht Jeroen.

Dat openbare bibliotheken een rol spelen in het verspreiden van nieuwe open source technieken is al langer een gegeven. “Toen internet opkwam waren bibliotheken er als de kippen bij om dit breed beschikbaar te maken”, herinnert Jeroen zich. “Ook zagen we in de VS hoe bibliotheken rond 2012 fysieke ruimtes gingen inrichten met 3D printers. Technologie toegankelijk maken in bibliotheken past dus in een lijn die al verder teruggaat.”

Inmiddels zijn er in ons land zo’n tachtig tot honderd maakplaatsen, gevestigd in openbare bibliotheken. Van klein tot heel uitgebreid. 3D printen, lasersnijden en robots programmeren: in de maakplaatsen van ‘s lands bibliotheken is het allemaal mogelijk. “Wat daar precies gebeurt wordt sterk ingegeven door behoeften uit het onderwijs. Bibliotheken doen hun best om daar vraaggericht op te anticiperen. Moet de bovenbouw van het po hoognodig met programmeren aan de gang? Dan zie je direct dat maakplaatsen daarop inzetten, met settingen om het onderwijs ten dienste te zijn”, ziet Jeroen.

Pilot

Wat hem betreft is dit nog maar het begin. Zo kijkt hij met belangstelling naar de openbare bibliotheek van Amsterdam (OBA). “Daar zijn ze druk bezig om hun maakplaatsen te positioneren rondom de kerndoelen van digitale geletterdheid. Met als onderliggende ambitie om scholen daarin te ontzorgen en daarmee meteen weer eens goed de schijnwerpers op bibliotheken te zetten.”

Bij het landelijke programma digitaal burgerschap dient OBA dit voorjaar het voorstel voor een proeftuin in. Dat programma moet ervoor zorgen dat mensen zich actief, vaardig en weerbaar kunnen bewegen in de online informatiesamenleving. Daarbij ondersteunt het bibliotheken om hun rol in dit landschap te verstevigen en uit te breiden. Jeroen: “Via een ‘maakkompas’ wil OBA onderzoeken of maakplaatsen nu ook kunnen worden ingezet voor kerndoelen rondom digitale geletterdheid. Als dat potentie heeft – en daar ga ik wel vanuit – dan levert de proeftuin een overdraagbaar concept op, toepasbaar voor alle openbare bibliotheken in Nederland.”

Lees verder onder de foto.

Maakkompas

Dat maakkompas is gebaseerd op principes van de Reggio Emilia pedagogiek, waarin zelf leren, ontdekken en veel ruimte voor experimenten centraal staan. Kinderen worden gezien als auteurs: ze vertellen via het maken van hun eigen verhaal. Zo leren ze zich uiten en nemen deel aan de wereld, worden zelfs makers van de wereld en van de toekomst. De programma’s van OBA zijn ondergebracht onder de thema’s ‘digitale fabricage en digitale media’, ‘stadmaken (burgerschap)’ en ‘kunst, wetenschap en technologie’.

Bijzonder is dat het maakkompas aan de jonge makers drie ‘tafels’ aanbiedt, zonder dat daar een volgorde in zit. Zo is er een tafel met inspiratie, een tafel met materialen en een tafel om aan te overleggen. Na een introductie van de opdracht is het aan de deelnemers zelf om hun route te kiezen. Beginnen ze bij het materiaal of bij de inspiratie? Of gaan ze toch liever eerst even in overleg? De resultaten die de OBA nu al zelf ziet zijn opmerkelijk goed.

Astrid Poot, samen met Jose Remijn initiatiefnemer van het maakkompas bij de OBA, is nu al enthousiast over deze proeftuin. “Met een aantal maakplaatsen gaan we lesmateriaal ontwikkelen rondom digitale geletterdheid en burgerschap, met ons maakkompas als didactiek. Dat doen we omdat we denken dat we doelen betekenisvol kunnen invullen en mooi onderwijs kunnen helpen maken. Partners van de deelnemende bibliotheken gaan dat materiaal met behulp van het maakkompas testen op hun eigen locaties. Uiteindelijk leidt dat tot een publicatie over de inhoud en het proces.”

Op voorhand verwacht zij dat dit sowieso winst gaat opleveren: “Nu is digitale geletterdheid iets wat er voor scholen vaak bij komt. Zie dat dan maar eens succesvol te integreren. Via het maakkompas gaan we taaie en abstracte doelen concreet maken. Ik hoop dat we hierover pakweg een jaar een didactiek voor hebben ontwikkeld die makkelijk is toe te passen, voor makers en begeleiders.”

Samen optrekken

Intussen denkt Jeroen ook alvast na over vervolgacties. “Het is goed als we dan ook als bibliotheken een gezamenlijke boodschap definiëren richting scholen: dit is ons aanbod als het gaat om maakonderwijs en digitale geletterdheid. Want het helpt als onderwijs en bibliotheken van elkaar weten wat de behoeften én de mogelijkheden zijn.” Zo weet hij bijvoorbeeld dat zowel onderwijsprofessionals als medewerkers van bibliotheken behoefte hebben aan professionalisering. “Wellicht kunnen we daar ook samen in optrekken in plaats van dat we dat ieder apart doen.”

Verder adviseert hij scholen om goed te kijken wat er allemaal al in de omgeving al voorhanden is, voordat er investeringen plaatsvinden in meer of beter techniekonderwijs. “Is het bijvoorbeeld nodig om een eigen techlab te starten als een nabijgelegen bibliotheek al een maakplaats heeft? Dan ligt samenwerken toch veel meer voor de hand dan dat we elkaars concurrent worden?”

Bibliotheken zijn het van nature al gewend om samen te werken met allerlei partijen uit de omgeving. “Misschien wel meer dan scholen”, denkt Jeroen. “Dus wellicht kunnen wij het onderwijs ook daarmee helpen. Door bijvoorbeeld een handreiking te maken of door gezamenlijke ambities te benoemen. Met de kerndoelen als katalysator.”

Techkwadraat

Over een jaar hoopt hij dat de beweging die nu al gaande is zich heeft doorgezet: “Ik hoop dat dan breed onderkend wordt dat de maakplaatsen van bibliotheken een goed concept zijn om digitale geletterdheid in het onderwijs een boost te geven. Er zijn inmiddels al flink wat eerste aanzetten gegeven. Nu moet het echt gaan gebeuren.”

Hij hoopt bovendien dat Techkwadraat het belang van maakplaatsen als portaal naar digitale geletterdheid verder kan onderstrepen. “Het is sowieso goed dat er een partij is die op de hoogte is van actuele ontwikkelingen op dit gebied én die weet hoe we verbindingen met het bedrijfsleven kunnen maken. Want techniekonderwijs en digitale geletterdheid heeft natuurlijk ook alles te maken met de werknemer van de toekomst. En als we de wensen van het bedrijfsleven op dat gebied vertalen naar het klaslokaal: wat is daar dan nodig om die werknemer optimaal voor te bereiden? Daar gaat een regeling als Techkwadraat ons zeker bij helpen.”

Tips

Wat zijn geleerde lessen van de aanpak van de openbare bibliotheken? Dit zijn de antwoorden van Jeroen de Boer.

• Wil je samenwerken met het onderwijs? Dan is het belangrijk om te weten wat het onderwijs nodig heeft. En vice versa. Wat is de gezamenlijke behoefte? Daar begint het mee.
• Maak duidelijk wat jij het onderwijs te bieden hebt? Waarvoor kunnen ze wel en niet bij jou terecht, vooral als het onderwijs iets wil met digitale geletterdheid en burgerschap.
• Zoek elkaar op voor het onderwerp ‘professionalisering’. Leerkrachten en medewerkers van bibliotheken moeten beide uit de voeten kunnen met digitalisering en technologie. Moet je dat echt altijd allebei apart organiseren? Of zijn er slimme combinaties te verzinnen? Zodat je kosten kunt besparen en niet elkaars concurrenten wordt?
• Ontwikkel in overleg ook buitenschools aanbod. Dat kan heel goed in de maakplaatsen.
• Scholen moeten zich realiseren dat bibliotheken weliswaar veel goedkoop of zelfs gratis kunnen leveren. Maar sommige dingen kosten nu ook eenmaal geld. Het is belangrijk om daar in de eigen begroting ook geld voor vrij te maken.