De toekomst heeft makers nodig! Aldus MakerCosmos, hét maakonderwijs-initiatief van HAN Academie Educatie, Florés Onderwijs, Delta Scholengroep, De Onderwijsspecialisten en Rozet, de culturele hotspot voor taal, kunst en erfgoed in Arnhem. Met projecten voor maakonderwijs in de klas, trainingen, workshops, een Post-HBO opleiding en activiteiten na school timmert dit gelegenheidsnetwerk flink aan de weg.
De kiem voor MakerCosmos werd een jaar of vijf geleden gelegd. Maarten Hennekes, hoofddocent aan de academie educatie van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: “Landelijk ontstond er een beweging die meer ruimte wilde creëren voor maakonderwijs. Ik heb die beweging leren kennen en werd meteen enthousiast. Want we hebben meer makers nodig. En hoe geweldig is het als kinderen leren om betekenis te geven door zelf te doén, ervaringsgericht aan de slag te gaan en dat dan – als het even kan – ook nog met heel veel plezier?”
Leren van Denemarken
Hoe kunnen we dit onderwijs naar het Arnhemse brengen; dat was de vraag die Maarten en enkele andere enthousiastelingen sindsdien bezighield. Maarten: “We zijn met een delegatie schoolbestuurders, leraren en ambtenaren van het ministerie van OCW op werkbezoek geweest in Denemarken. Daar liepen ze voorop met een initiatief: ‘Fablab at School’. Na afloop van dat bezoek wisten we het zeker: dit soort onderwijs moet ook een plek krijgen in óns curriculum.”
Dat was ook hoe Tineke Hiddink er vanaf dat moment tegenaan keek. Zij is leerkracht basisonderwijs van origine en werkt nu als programmamanager Kunst, Cultuur en Maakonderwijs bij Delta Scholengroep en Flores Onderwijs. “Ik voelde veel creatieve energie vrijkomen zodra ik met mijn klas aan het maken ging en ik zag ongemotiveerde leerlingen opbloeien. Toen dacht ik: dit gun ik ieder kind en iedere leerkracht.”
Open community
Maar hoe pak je dat vervolgens aan? Maarten: “We wisten al snel dat we een platform rondom maakonderwijs wilden bouwen, een netwerkorganisatie, zo multidisciplinair mogelijk.” Drie schoolbesturen uit het primair onderwijs hadden daar ook wel oren naar en haakten aan: Florés Onderwijs, de Deltagroep en De Onderwijsspecialisten. Ook Rozet deed mee, een instelling die samen met Arnhemmers en partnerorganisaties culturele en educatieve activiteiten organiseert in de stad en in wijken. Maarten: “Met elkaar tekenden we op bestuurlijk niveau een samenwerkingsovereenkomst. We maakten werkafspraken en zorgden voor financiële onderbouwing. Daarna maakten we een beleidsplan voor vier jaar, waarna we aan de slag gingen.”
Inmiddels is dat platform er: een open community van kunstenaars, wetenschappers, ondernemers, knutselaars, leraren en andere partners uit de samenleving. Samen vormen zij een regionaal lerend netwerk met als hoofddoel om maakonderwijs op de onderwijskaart te zetten. ‘We bundelen de krachten om expertise te delen en te ontwikkelen vanuit de overtuiging dat we het samen beter doen’, zo vermeld de website van MakerCosmos. ‘Want de toekomst heeft makers nodig!’
MakerSpace
MakerCosmos heeft een eigen MakerSpace, sinds begin dit jaar gevestigd in de Arnhemse culturele hotspot Rozet. Dit is een combinatie van een kunstenaarsatelier, een ambachtelijke werkplaats en een multimedialab. Waar bezoekers onder meer gebruik kunnen maken van 3d-printers, diverse elektronica, gereedschappen, kunstenaarsbenodigdheden, een snijplotter en een lasersnijder.
Ook staat er inmiddels een stevig aanbod klaar om maakonderwijs in Arnhem een boost te geven. Zo zijn er lespakketten en projecten voor in de klas ontwikkeld. Zoals een project waarin leerlingen kunnen leren om een bewegend schimmenspel te maken of om kennis te maken met augmented reality. Voor wie dat wil zijn er bovendien activiteiten als ‘Maak een egelhuisje’ en is er een ‘Repair Cafe Kids’ voor na schooltijd in de Rozet.
Volgens Kim Proost, werkzaam bij Rozet, sluiten de activiteiten van MakerCosmos nauw aan bij hoe ‘haar’ instelling zich wil profileren: “Wij willen een plek zijn waar je allerlei vaardigheden kunt leren die onze snel veranderende maatschappij van ons vraagt. Aan leerlingen bij wie dat lichtje voor maakonderwijs is aangegaan, willen wij ruimte bieden om daar in hun vrije tijd mee verder te gaan. Het is mooi dat klassen via MakerSpace nu al bij ons in het gebouw komen snuffelen. Wij kunnen daar dan met een naschools aanbod op aansluiten. Daarnaast is er niet alleen een plek voor de jeugd bij de MakerCosmos, maar ook voor jongeren en volwassenen.”
Co-creatie
Belangrijk kenmerk is verder dat MakerCosmos sterk inzet op het vergroten van kennis en zelfvertrouwen van (toekomstige) leerkrachten. Maarten: “Niet toevallig zijn de projecten die wij in het netwerk ontwikkelen lesmateriaal voor mijn studenten op de HAN Academie Educatie. Zij leren op die manier hoe ze dit soort onderwijs een plek in de klas kunnen geven. Inmiddels hebben we hiervoor al masterclasses, een minor en een Post-HBO opleiding ontwikkeld.”
Zittende leerkrachten van Arnhemse scholen worden bovendien betrokken bij het ontwerp van projecten. Tineke: “Zo hebben een aantal leerkrachten samen met kunstenaars projecten ontwikkeld, aansluitend bij hun wereldoriëntatiemethode. Met deze werkwijze kunnen we goed aansluiten bij de vraag van de school.” Het mooie is dat de kunstenaars zich gaandeweg die processen steeds wat meer terugtrokken en leerkrachten steeds meer de regie namen. Omdat zij als het ware die projecten mee-ontwikkeld hebben, kunnen zij dat in de toekomst ook zelf doen. Ze weten nu hoe het werkt.”
[lees verder onder de foto]
Wederkerigheid
Het lijkt erop dat MakerCosmos het behoorlijk goed voor elkaar heeft. Met een heldere missie en een enthousiast en groeiend netwerk om daar invulling aan te geven. Een aantal basisprincipes moet ervoor zorgen dat dit ook zo blijft. Maarten: “Wij geloven bijvoorbeeld sterk in wederkerigheid. Wat we met elkaar in dit netwerk ontwikkelen, doen we niet voor onszelf, maar juist voor de ander. We geven elkaar regelmatig het podium, gunnen elkaar iets. En alles wat we gemaakt hebben ontsluiten we als open kennis, voor wie daar maar belangstelling voor heeft. Dat maakt ook dat we alles wat we doen zien als co-creatie. Iedereen is een beetje eigenaar.”
Toch zitten daar ook wel wat haken en ogen aan. Tineke: “We werken bij MakerCosmos weliswaar samen, maar we werkten allemaal ook voor onze eigen opdrachtgever, met eigen agenda’s en belangen. Dat maakt dat het soms wel eens onverwachts hapert, dat we op een partner moeten wachten, voordat we verder kunnen. Ook willen wij soms vanuit enthousiasme wat sneller dan mogelijk is in ons onderwijswerkveld.”
Maarten constateert dat er weliswaar sprake is van een positieve verschuiving, maar er ligt ook nog een uitdaging: “De hernieuwde focus op taal en burgerschap biedt ons de kans om deze thema’s te verbinden met een brede ontwikkeling via maakonderwijs. Het is dan wel belangrijk om voldoende ruimte in het curriculum te vinden voor deze integratie, omdat de aandacht voor maakonderwijs gemakkelijk ondergesneeuwd raakt. Terwijl het juist die combinatie van vaardigheden is die bijdraagt aan kansengelijkheid en leerlingen beter voorbereidt op de toekomst. Het vraagt om de nodige creativiteit en samenwerking om deze ruimte in het curriculum te creëren en te behouden.”
Versterken en professionaliseren
MakerCosmos hoopt via het nieuwe programma TechKwadraat volgende stappen in de evolutie te zetten. Maarten: “Ik hoop dat we vanuit het regionale samenwerkingsverband dat we hier gaan vormen ondersteuning krijgen om onze netwerken te versterken en te professionaliseren. Regionaal, nationaal en internationaal. Doel is dat we met het bedrijfsleven en culturele instellingen meer projecten kunnen gaan ontwikkelen. Ook willen we leerkrachten extra faciliteren om in co-creatie met MakerCosmos zelf meer maakonderwijs te gaan ontwikkelen.”
En stel dat we dan twee jaar verder zijn. Waar wil MakerCosmos dan staan? Tineke: “Ik hoop dat scholen dan meer handvatten hebben om invulling te geven aan de brede ontwikkeling van leerlingen. Zodat zij daar een stevige visie op kunnen vormen en een goede vertaling kunnen maken naar hun eigen onderwijspraktijk.” “Ik hoop dat we dan als netwerk dan nog meer invloed en kracht kunnen ontwikkelen”, vult Maarten aan. “Want dat netwerk is er en de urgentie ook.”
Tips van MakerCosmos
Wat zijn geleerde lessen van de aanpak van MakerCosmos? Dit zijn de antwoorden van Maarten Hennekes en Tineke Hiddink
- Neem de tijd om elkaar te leren kennen Ga eerst een jaar of vier serieus spelen. Ga dingen samen uitproberen, bouw relaties op. Zorg dat je met elkaar een soort vrije ruimte creëert, waarin dingen ook mogen mislukken en iedereen volop kan leren.
- Kies voor wederkerigheid en vertrouwen als belangrijke principes. Geef elkaar regelmatig het podium. Doe het met elkaar voor elkaar.
- Als jouw platform bottom up start is het belangrijk om constant het midden en hogere management bij jouw ontwikkeling te blijven betrekken. Maak hen mede-eigenaar en biedt ook hen regelmatig een podium. Dat is cruciaal.
- Werken vanuit vertrouwen en wederkerigheid is mooi. Maar let wel op: je krijgt ook te maken met wisselend management, nieuwe bestuurders en veranderde belangen. Besteed daarom voldoende aandacht aan het borgen, verduurzamen en opschalen van de samenwerking.
- Ga vooral ook lekker veel doen! Niet alleen maar praten. Gewoon hands on de handen uit de mouwen steken. Zo leer je elkaar steeds beter kennen.